Gabonetako hiru profil

Edozein gertaera edo data ospatzeko modu asko daude, baina agian Gabon jaiak dira barietate emankorrena eskaintzen dutenak. Programa hau horren erakusgarri eta adibide ona da.

Ez da musikari baten begirada koadro baten gainean pausatu den lehen aldia, ezta Italiako Errenazimendua musika konposiziorako inspirazio iturri izan den lehena ere. Ottorino Respighik (Bolonia, 1879 – Erroma, 1936) gaur Uffizi Galeria florentziarrean barrena ibilbide labur bat egitea proposatzen digu, horretarako bertako bildumako hiru koadro hautatuz. Hiruretan Medicitarren presentzia – Alessandro Botticelli lotuta egon zen mezenas-familia – ikusten eta igartzen da. Familia horrek merkataritzari eta bankuei lotutako negozioetarako trebetasunean oinarritu zuen eskuratu zuen boterea eta ekonomia oparoa. Florentzian gobernatzen zuten, eta, euren diruari eta arte ederretarako zuten joerari eta zaletasunari esker, hiria bikain gailendu zen euren agintaldian.

Pintura- eta musika-ibilaldi honetan Respighik Errenazimentuko koloreetara eramango gaitu, arreta handiz hautatutako instrumentazio arin batek eskaintzen dituen aukerak azpimarratuz. Hiru pieza musikatuetan halako artzain-usain idealizatu eta diskretua isurtzen da, botere ekonomikoa arte-mezenasgoaren bidez erakusten zen garai haietako dotoreziarekin oso ondo uztartzen dena. Baina, inolako zalantzarik gabe, Respighik modu harrigarrian lortzen duena ezaugarri delikatuetatik eta koadroetako irudietan igartzen diren mugimendu leunetatik, hau da, Botticelliren estetikaren ezaugarriak direnetatik datorren edertasun handia birsortzea da.

Udaberria Medici familiak Botticelliri egindako enkargua izan zen. Botticellik tratamendu mitologiko-alegorikoa eman zion gaiari: hiru Grazietan, Venusen eta Kloris-Flora ninfaren dualtasunean gauzaturiko emakumeen sentiberatasun bikaina eta, aldi berean, zorua alfonbratzen duen lore-barietate aparta, eta ematen du bata eta bestea osagai nagusiak direla. Respighik arintasun axolagabearen eta landa-baldartasunaren arteko oreka gozo hori jasotzen du eta musika bihurtzen du, guri urte sasoi horretan mundua etengabeko jarduna dela gogoraraziz. Hori dela eta, motibo labur eta errepikatuak, soka altuen noten zurrunbiloak, tronpa eta tronpeta deiak, tempo eta konpaseko aldaketak eta patroi eta kolore tonalak bata bestearen atzetik edo elkarren gainean jartzen diren irmotasuna elkarbizitzan, horiek guztiak mugimendu eta dantzara gonbidatzen duten seinale bihurtzen dira, iragartzen denaz gozatzeko egiten diren deiak, udaberriak dena berrituko duelakoan.

Magoen adorazioan (bide batez, hiru belaunalditako Medici familiako hiru kide Botticelliren koadroan irudikatuta daude) ekialdeko kutsuko melodiaren lausenguak tinbre instrumentalen sorta iradokitzaile batek tindatzen ditu; tinbre horiek ametsezko paisaian barrena eramaten dute gure entzutea, tradizioaren eta fantasiaren arteko erdibidean. Baina Errenazimentuko iraganarekiko lotura handiena Veni veni Emmanuel antifona erabiltzetik dator, pentagrama batzuetan Tu scendi dalle stelle gabon kanta italiarrari josia. Elkarrizketa instrumentalek, testura gorabeheratsuek, patroi estatikoek eta triangeluaren, harparen, pianoaren eta zelestaren konbinazio magikoak koloreztatutako oihartzunek Gabon magiko eta infantil batera garamatzate.

Venusen jaiotzan soken tapiz erreberberatzaileak, zuren kantuen bastidore gisa erabiltzen denak, gogorarazten digu Venus itsasotik sortzen dela edo itsasoak ekartzen digula, Zefiro eta Aurak mugitzen duten aireari esker sortzen diren olatuen leuntasunak kulunkaturiko maskor batean aurrera eginez. Soinu-planoaren desplazamendu iradokitzaile honekin, crescendo arin baina etengabean Respighik Botticelliren koadroan agertzen diren laranjondoen usain flotatzailea gogorarazten du eta, bitartean, sedukzio etengabean Venusen edertasuna hurbiltzen du gure belarrietara, iritsi zen bezala berriro ere leuntasunez aldentzen utzi aurretik.

Botticelliren paleta osoa argi mediterraneoz eta sotiltasunez betetako partitura batean islatzen da, babes artistikoak ere bedeinkatu zuena, Vienan estreinatu baitzen 1927an, Elizabeth Sprague Coolidge piano-jotzaile, konpositore eta mezenas – Medicitarrek bezala, baina beste garai eta toki batean- eskuzabalaren babesari esker; Elizabeth Sprague Coolidgek XX. mendearen hasieratik musikari txit ezagunei lagundu zien eta Respighik, pozez gainezka, obra eskaini zion.

Eta ospakizun pozgarrien hariari jarraitzen diogu, Wolfgang Amadeus Mozartek (Salzburgo, 1756-Viena, 1791) zalaparta eta poztasuna musika bihurtzen baitu Exsultate, Jubilate KV 165 motetean. Motete hau bere garaiko tradizio bati jarraiki idatzi zuen, hots, kantari ospetsu bati –gehienetan castrato bati – “kontzertu espiritualetara” joaten zen elite sozialaren aurrean luzitzeko moduko pieza bat eskaintzea. Kasu honetan partitura-opari honen onuraduna Venancio Rauzzini castrato ospetsua izan zen, Mozartek bere ahots eta musika (konpositorea ere bazen) gaitasunagatik miresten zuena eta bere garaiko benetako idoloa zena. Rauzzinik aurreko urtean Lucio Silla operaren estreinaldian parte hartu zuen, Italiara egin zuen bere hirugarren bidaian hamasei urteko Mozart gazteak Milango Regio Ducal Antzokian estreinatu zuena. Ad personam omenaldi osoa izan zen, antzerki-entseguetako etenaldiek Mozarti eskaintzen zizkioten atsedenaldi bakanetan eta laburretan konposatua. Hala ere, ez da pieza txiki bat (Mozarten kasuan ez zuen obra txikirik sortu), birtuosismo ikusgarriko konposizioa baizik, ahots jakin bati distira eta ohorea emateko pentsatua. Izan ere, orri erlijioso honen idazkerak zerikusi handia du konpositorearen opera-ariekin; aria horietan instrumentazioaren balioak ahozkoaren akonpainamendu hutsa gainditzen du, testuaren esanahia eta adierazpen sakonena nabarmentzeko. Era berean, baliabide bateratzaileak erabiltzen ditu diskurtsoari lotura eta batasuna emateko, ahotsaren eta orkestraren arteko elkartze perfektuan koherentzia musikala lortuz: xarma eta poza hasierako Allegroan; errezitatibo laburra, Natibitateagatiko itxaropena azaltzeko; lirismo oso sakona Andante bikainean, eta, ia etenik gabe, bozkariozko eta kolorezko jolas batean ahotsak argitzen duen Aleluya zoragarria, azken finean konposizio zoriontsuari amaiera emateko bide ikusgarria dena. Mozartek berak estreinaldiaren berri eman zigun 1773ko urtarrilaren 16an (17 urte betetzeko hamaika egun falta ziren) arrebari idatzi zion gutun batean: “Motete bat konposatu dut nire operako primo uomo-arentzat, bihar Teatinoetan abestuko dena”. Gaur egun orkestrarako eta ahots solistarako motete hau sopranoek interpretatzen dute.

Eta zaila da Eguberriak Intxaur-hauskailua gabe ospatzea. Intxaur-hauskailua Piotr Ilitx Txaikovskik (Votkinsk, 1840-San Petersburgo, 1893) idatzitako hirugarren eta azken balleta izan zen. Obra honek, zalantzarik gabe, argi beroa ematen die urteko egunik laburrenei eta ilunenei, nahiz eta konpositoreak ez zuen inoiz pentsatu hala izango zenik. Argi dago, ordea, Beltxargen aintzira eta Loti ederra lanekin batera, XIX. mendeko ballet ezagun eta bikainenetako bat dela.

Intxaur-hauskailua 1892ko abenduaren 18an estreinatu zen, Iolanta operarekin batera, San Petersburgoko Mariinsky Antzokian, Riccardo Drigoren zuzendaritzapean, eta Lev Ivanov ballet-maisuak eta Marius Petipa koreografoak ekoitzi zuten. Azken honek libretoa ere idatzi zuen, antzokiko zuzendaria zen eta Txaikovskiri bi enkarguak, balleta eta opera, egin zizkion Ivan Vsevolozhsky-rekin batera. Libretoa Alexandro Dumas frantsesak (hemen erromantiko errusiarren frankofilia agertzen da) Ernst Theodor Amadeus Hoffmann alemaniarraren “Intxaur-hauskailua eta saguen erregea” ipuinari egindako egokitzapenetik abiatuta idatzi zuten. Pentsatzekoa da beste frantziar hark, Marius Petipak, Errusiako balleta bikain berpiztu zuela XIX. mendearen erdialdean San Petersburgora iritsi zenetik, mundu osoko kultur panoraman hamarkada askotan zehar luzatuko zen eskola loriatsua sortuz. Txaikovski ezin zen epel eta ezer egin gabe geratu proposamen horri zegokionez: balleta errusiarren unibertso artistikoaren agerpen nagusi bihurtu zen. Gainera, Txaikovskiri atsegin zitzaion eta lasai ikusten zuen Petiparen ekoizpen handiek ez zutela musika beharrezko osagarritzat hartzen, baizik eta multzo osoaren zati funtsezko eta integraltzat.

Beste alde batetik pentsa dezakegu Txaikovskik izaera desberdineko dantza-kutsuko musika idatzi zuela pianorako, sinfonietarako eta ganbera-musikarako pieza askotan, eta, beraz, idazkera mota hori naturala zela bere talentuarentzat.

Gaurko egitarauak, hitzaurrerik gabe, Gozokien Erresumako Jauregian ospatzen den II. Ekitaldian barneratzea proposatzen digu. Bertan, Clara eta Printzeari ospakizunaren berotasunean ongietorria egiten zaie bankete-omenaldi batekin eta aparteko dantzen askotariko errepertorioarekin. Eta hortxe aurkitzen dugu, harriduraz, Azukrearen Maitagarriaren gorteko kideak erretratatzeko pentsaturiko dantza guztien ezaugarri diren tinbreen, bolumenen, artikulazioen, tempoaren, umorearen eta estiloaren barietate zoragarria. Aldi berean, zenbakien arteko lotura miragarriak ekintza garatzeko beharrezkoa den jarraitutasuna errazten laguntzen du. Koherentzia hori, batez ere, Txaikovskik bere pentagramak ehuntzeko beti erabiltzen dituen dotorezia dosi handietan aurkitzen dugu: puntada finarekin, berdin da deskribatzen dituenak maitagarri etereoak, printze finak edo herrialde exotikoetatik datozen ezinezko pertsonaiatxoak izan. Exotismoa, hain zuzen ere, publikoaren elementu gogokoenetako bat zen une hartan, eta Txaikovskik kontuan hartu zuen, erritmoek eta denborek dantzariei euren trebetasunak ahalik eta ondoen erakusteko aukera emango zietela ziurtatuz, eta aldi berean, orkestrako instrumentu ia guztiei txanda birtuosoa izateko aukera emanez. Sendotasuna eta indarra martxetarako; malenkonia eta bereizgarritasuna balsetarako; distira, trebetasuna eta zehaztasuna artikulazio guztietan. Eta beti berezitasun plus hori, handienetako bat bihurtzea ekarri zuena. Intxaur-hauskailuaren estreinaldiaren aurreko urtean Txaikovskik hau idatzi zion Jurgenson editoreari: “Instrumentu berria aurkitu dut Parisen, piano baten eta glockenspiel baten arteko zerbait, tonu guztiz ederrekoa. Intxaur-hauskailuan eta El Voyevode poema sinfonikoan sartu nahi dut. Instrumentuak “Celesta Mustel” du izena eta 1.200 libera balio du. Mustel asmatzaileari baino ezin zaio erosi, Parisen. Instrumentu horietako bat eskatzeko eskatu nahi dizut. Ez duzu ezer galduko, El Voyevode jotzen den kontzertuetarako alokatu dezakezulako, eta gero Operari saldu nire balleta taularatzen denean. Eman agindua Petersburgora bidal dezaten, baina han ez du inork jakin behar. Beldur naiz Rimsky-Korsakovek eta Glazunovek horren berri eduki eta ez ote duten nik baino lehenago erabiliko. Instrumentuak izugarrizko sentsazioa eragitea gustatuko litzaidake”.

George Balanchinek, XX. mendeko balletaren figura nagusietako batek eta errusiar eskola errepikaezin hartan heziak, hauxe zioen 1954an New Yorken obraren emankizun berria aurkeztu zuenean: “Intxaur-hauskailua gure antzokian haur txiki eta handientzat da. Hau da, umeentzat eta bihotzez umeak diren helduentzat. Izan ere, heldu bat pertsona ona bada, bere bihotzean haur izaten jarraitzen du. Pertsona bakoitzarengan onena, garrantzitsuena, bere haurtzarotik geratzen zaiona da”.

Ume-arimak inoiz utziko ez gaituen itxaropenez, osasunez eta musika onez beteta etorriko den 2025a opa dizuet.

Mercedes Albaina

Alicia Amo.

Sopranoa

Biolina ikasi zuen Burgosen, balleta eta perkusio klasikoarekin batera. Biolineko goi-mailako titulua lortu zuen Musikenen, kalifikazio gorenekin. Biolin-masterra jarraitu zuen Grazeko unibertsitatean eta kantu historikoa ikasi zuen Schola Cantorum Basiliensis-en, ohorezko matrikula lortuz. Lehiaketen irabazlea da Granadan, Manhattanen, Berlinen eta Napolin; egoiliarra izan zen Ambronayn, Royaumonten eta Fundazione Cinin, eta bi Operastudio egin zituen R. Jacobs eta A. Zedda-rekin.

Bakarlaria da XVI. mendetik XXI. mendera arteko errepertorioan, besteak beste orkestra hauekin: Espainiako Orkestra Nazionala, RTVEko Orkestra Sinfonikoa, ORCAM, Bilboko Orkestra Sinfonikoa, Galiziako Filharmonia, Tenerifeko Sinfonikoa, Euskadiko Sinfonikoa, Granadako Sinfonikoa, Gaztela eta Leongo Sinfonikoa, Balear Uharteetako Sinfonikoa, Metz-eko Sinfonikoa, Insula Orchestra, Düsseldorfer Philharmonie, Haydn Philharmonie, Israel Chamber Orchestra, Zürich Kammerorchester, Danish Chamber Orchestra, Balthasar Neumann, Il Giardino Armonico, Il Pomo d ‘Oro, Sevillako Orkestra Barrokoa, Pygmalion, I Gemelli, La Cetra Basel, besteak beste zuzendari hauekin: A. Fischer, R. Jacobs, D. Afkham, G. Antonini, C. Zacharias, Ch. Koncz, A. Marcon, G. Andretta, G. García-Calvo, P. González, P. Heras-Casado, V. Pablo Pérez, F. Corti, T. Hengelbrock, Ph. Jaroussky, M. Emelyanychev eta E. Onofri. Bartzelonako Liceu eta Palau, Madrileko Teatro Real, Auditorio Nacional eta La Zarzuela, La Maestranza, Les Arts, Campoamor, Arriaga, Euskalduna, Kursaal, Les Champs Elysées eta Parisko La Seine Musicale, Versailleseko Opéra Royale, Toulouseko Capitole, Montpellier, Rennes, Bordele, Palermoko Massimo, Semperoper Dresde, Tonhalle Düsseldorf, Essen Philharmonie, Ruhrtrienale Bochum, Genevako Victoria Hall, Amberesko Singel, Amsterdamgo Concertgebouw, Innsbruck, Eisenstadteko Esterhazy Jauregia, Wiener Konzerthaus eta Theater an der Wien aretoetan jardun du.

Harmonia Mundi, Naïve, Arcana, Tactus, Ibs, Glossa-rentzat grabatu du, eta Andoni Mercerorekin batera Musica Boscareccia ensemble historizista sortu zuen; talde honen lehen lan diskografikoa ICMA sarietarako izendatua izan da.

Biolin-jotzaile moduan JONDEko kontzertinoa eta EUYO, I Barocchisti eta Sevillako Orkestra Barrokoko kidea izan da eta Euskadiko Sinfonikoaren eta RTVEko Sinfonikoaren kolaboratzailea izan da.

Giancarlo Guerrero.

Zuzendaria

Sei GRAMMY® sari irabazi ditu, eta bere programazio irudimentsuak eta “sormen kuratorial eta interpretatiboei esker” (Chicago Tribune) orkestrek “aparteko emanaldi boteretsu eta xarmagarriak” (BBC Music Magazine) eskaintzea lortu du. Eszenatokiko berotasun kutsakorraren ondorioz kritikoek “basakeriaren eta samurtasunaren artean aldatzeko dohaina” (San Francisco Chronicle) goraipatzen dute eta baieztatzen dute bere estiloa, “aldi berean indartsua, grinatsua eta ñabarra” (BachTrack) dela.

2024-2025 denboraldiak Guerreroren hamaseigarren eta azken denboraldia markatzen du Nashville Symphony Orkestrako Musika Zuzendari gisa, eta denboraldia amaitu ondoren musika zuzendari ohoratua izango da. Bere agintaldian Guerrerok konpositore estatubatuar ospetsuen lanak sustatu ditu; bere zuzendaritzapean Nashville Symphonyk bi dozena pieza inguru enkargatu eta estreinatu ditu eta hogeita bat grabazio komertzial kaleratu ditu, hamahiru GRAMMY® izendapen eta sei GRAMMY® sari eskuratuz. Denboraldi honetan Guerrerok Mason Bates, Julia Wolfe eta C.F. Kip Winger-en lanak zuzenduko ditu, eta zuzenean grabatuko dira Naxosen argitaratzeko.

Guerrero Sarasota Orchestrako Musika Zuzendari izendatu dute 2025-2026 denboralditik aurrera; bi programa zuzenduko ditu 2024-25 denboraldian, Musika Zuzendari Elkartuaren rolean.

Denboraldi honetan San Frantzisko, Seattle, Boston eta Cincinnatiko Sinfonikoetara, Brasilgo São Pauloko Orkestra Sinfoniko do Estatura, Lisboako Gulbenkian Orchestrara, Bilboko Orkestra Sinfonikora, Saarbrückeneko Deutsche Radio Philharmonie irratira, Galiziako Orkestra Sinfonikora, Frankfurt Operara eta Museum Orchestrara itzuliko da.

Guerrero Ipar Amerikako orkestra garrantzitsuekin agertu da berriki, besteak beste, New York Philharmonic, National Symphony Orchestra eta Baltimore, Chicago, Cleveland, Dallas, Detroit, Indianapolis, Los Angeles, Milwaukee, Montréal, Philadelphia, Toronto, Vancouver eta Houstoneko orkestrekin. Europan Deutsches Symphonie Orchester Berlin, Frankfurt Radio Symphony, London Philharmonic, Radio Franceko Orchestre Philharmonique, Netherlands Philharmonic, NDR Radiophilharmonie, Galiziako Orkestra Sinfonikoa, New Zealand Symphony eta Australiako Sydney Symphony eta Queensland Symphony taldeekin lan egin du.

Duela gutxi, Guerrerok sei denboraldiko egoitza osatu zuen NFM Wrocque Philharmonic-eko Musika Zuzendari gisa. Orkestra honekin hainbat grabazio egin zituen, horien artean Bomsori: Violin on Stage Deutsche Grammophonen, Deutsche Grammophon zigilupean Billboarden zerrendaburu izan zena, eta Szymanowski, Brahms, Poulenc eta Jongen errepertorioko albumak.

Aurretik Guerrero zuzendari gonbidatu nagusia izan zen Clevelandeko Orkestran, Miami Residencyn eta Lisboako Gulbenkian Symphonyn, Eugene Symphonyko musika zuzendaria eta Minnesotako orkestrako zuzendari elkartua.

Aurretik Guerrero zuzendari gonbidatu nagusia izan zen Clevelandeko Orkestran, Miami Residencyn eta Lisboako Gulbenkian Symphonyn, Eugene Symphonyko musika zuzendaria eta Minnesotako orkestrako zuzendari elkartua.